Is het bij jou wel eens gebeurd dat je een dokterskabinet uit stapte, en je je helemaal verloren voelde? Dat je twijfelde of je jouw klachten wel duidelijk had uitgelegd? En waarom zei de dokter ‘de uitslag was positief’ met een bezorgde blik op het gezicht? Wat is nu precies je probleem, en wat moet je nu doen? En vooral: waarom heb je ín het kabinet niet meer vragen durven stellen?

Gezondheidsgeletterdheid en de gezondheidskloof

Je bent zeker niet alleen. Uit de grote gezondheidsenquête van 2018 bleek dat minstens 1 op de 3 Belgen het soms moeilijk heeft met het begrijpen van medische informatie. Dat wordt ook wel gezondheidsgeletterdheid genoemd: de mate waarin je info over gezondheid weet te vinden, kunt interpreteren, en vervolgens kunt toepassen op je eigen leven en op de keuzes die je maakt.

Mensen met een lager niveau van gezondheidsgeletterdheid vinden het bijvoorbeeld moeilijk om te praten met zorgverleners, om hun probleem uit te leggen of de diagnose te begrijpen, maar ook om bijsluiters te lezen en medicatie juist te gebruiken. Ze lijden vaker aan chronische ziekten, stellen vaker hun doktersbezoeken uit, nemen minder vaak deel aan bevolkingsonderzoeken en hebben uiteindelijk een lagere levenskwaliteit.

Verschillende factoren beïnvloeden iemands gezondheidsgeletterdheid en dus gezondheid. Zo verkeren laagopgeleiden over het algemeen in slechtere fysieke en psychische toestand en leven daarom minder lang dan hoger opgeleiden. Laagopgeleide vrouwen sterven in ons land gemiddeld 6 (!) jaar vroeger dan vrouwen die hoger op de socio-economische ladder staan. Naast scholingsgraad en gender spelen ook een leeftijd, woonplaats, origine en kennis van het Nederlands een rol in het niveau van gezondheidsgeletterdheid.

Dat sommige mensen informatie over gezondheid niet altijd begrijpen, staat in sterke relatie tot sociale ongelijkheid. Het draagt namelijk bij tot de zogenaamde ‘gezondheidskloof’. Dat begrip slaat op de grote sociale verschillen in de gezondheid en het welzijn van mensen in ons land. Naast geletterdheid maken ook financiële krapte en een ongelijke toegang tot de zorg dat verschillende groepen in onze samenleving minder gemakkelijk een gezonde levensstijl kunnen aanhouden. Het verschil in onvervulde medische noden tussen de armste en rijkste inwoners van België is het grootste van alle West-Europese landen en ligt boven het Europese gemiddelde. Nochtans heeft iedereen in ons land evenveel recht op een goede gezondheid en maatschappelijke ontplooiing. Maar daarvoor moet op maat gewerkt worden, met specifieke acties gericht op de mensen en groepen die het moeilijk hebben. Kwetsbare groepen verdienen extra aandacht. Dat is het principe van proportioneel universalisme in de zorg.

Een brede aanpak is nodig

De gezondheidskloof is een groot en complex probleem dat op macroniveau over verschillende beleidsdomeinen heen transversaal aangepakt moet worden. Dit wil zeggen dat dit naast de voor de hand liggende domeinen van gezondheid en welzijn, bijvoorbeeld ook een problematiek is waar vanuit armoede-, onderwijs- en integratiebeleid wat aan gedaan kan worden. Maar ook op het niveau van de zorgsector beseffen meer en meer actoren dat zij kunnen bijdragen aan de uitwerking van een deftig plan van aanpak rond gezondheidsgeletterdheid. Er ontstaan heel wat lokale initiatieven in de eerstelijnszorg en ziekenfondsen; alleen ontbreekt het aan een actor die al deze ‘eilandjes’ kan samenbrengen en coördineren tot een logisch, samenhangend en complementair geheel. Voor een goed voorbeeld kijken we bij onze noorderburen naar Pharos, een expertisecentrum dat zich inzet voor het terugdringen van grote gezondheidsverschillen in Nederland. Pharos coördineert de Alliantie Gezondheidsvaardigheden: een netwerk van organisaties in het brede terrein van gezondheid en zorg dat zich buigt over toegankelijkheid van de zorg.

Een eerste mogelijk actiepunt voor een toekomstig plan van aanpak, is het voorzien van laagdrempelige manieren voor patiënten om informatie op te zoeken. Op ons verlanglijstje staat een nationale infowebsite rond gezondheid in heldere, laagdrempelige taal, liefst zelfs in meerdere talen, ondersteund door sterk beeldgebruik en audio. Opnieuw heeft Nederland een prachtig voorbeeld met thuisarts.nl – dat door veel Vlaamse zorgverleners intensief gebruikt wordt bij gebrek aan een Belgische versie. In eigen land hebben we dan weer zanzu.be voor alles wat seksuele en reproductieve gezondheid betreft.